پرورش ماهي در استخر
پرورش ماهي در استخر

بحث عملی استفاده از استخر در تولید ماهی قزل آلا، نگهداری آبی است که در آن ماهی زندگی می کند. علاوه بر آنکه مشکل استخرهای پرورش ماهی می تواند در میزان تولید تأثیر گذار باشد، جریان آب ورودی، سرعت جریان آب در استخر، سرعت تعویض آب، حجم مفید مخزن و ... از اهمیت زیادی برخوردار می باشد.

بحث عملی استفاده از استخر در تولید ماهی قزل آلا، نگهداری آبی است که در آن ماهی زندگی می کند. علاوه بر آنکه مشکل استخرهای پرورش ماهی می تواند در میزان تولید تأثیر گذار باشد، جریان آب ورودی، سرعت جریان آب در استخر، سرعت تعویض آب، حجم مفید مخزن و ... از اهمیت زیادی برخوردار می باشد.


1-1- طبقه بندی استخرهای پرورش ماهی :


براساس طبقه بندی هیدرولیکی استخرهای پرورش ماهی به شرح زیر طبقه بندی می گردند.


1-2- استخرهای دراز (آبراهه ای) raceway


این استخرها چرخشی نبوده و جریان آب در آنها به طور خطی انجام می گیرد. این استخرها از گذشته به طور سنتی برای پرورش ماهی قزل آلا استفاده شده است. در حال حاضر بیشتر قزل آلای کشور در این تیپ استخرها تولید می گردد. در سیستم های آبزی پروری پرورش متداول که محدودیت آب وجود ندارد این تیپ استخرها توصیه می گردد.


1-3- مبانی طرح هندسه ای استخرهای آبراهه ای :


در استخرهای (آبراهه ای) raceway آب از یک انتها استخر وارد و از جهت دیگر خارج می گردد. نسبت پیشنهادی استاندارد برای ابعاد هندسی این استخرها عبارت است از :

عمق (4/0 - 3/0) = (طول 10 - 7) = 1 عرض

نسبت های دیگر ابعاد هم استفاده شده است اما بازده هیدرولیکی مخزن در ابعادهای غیراستاندارد کاهش می یابد.

استخرهای (آبراهه ای) raceway دارای خصوصیات زیر می باشند :

با عبور جریان به صورت خطی در امتداد طولی استخر سبب می شود :

الف - گرادیان غلظت مواد در طول استخر به تدریج به سمت پائین دست افزایش یابد.

ب - کیفیت آب در ورودی استخر در بهترین شرایط و در خروجی استخر در بدترین شرایط قرار خواهد گرفت.

ج - تعویض آب زیاد بوده به طوریکه هر 10 الی 15 دقیقه یکبار تعویض آب وجود دارد.

1-4- مزایای استخرهای (آبراهه ای) raceway :


الف - مناسب برای مدیریت در تولید :

استخرهای آبراهه ای به دلیل نسبت دسترسی بالا و همچنین یکنواختی در عمق و عرض استخر در ملاحظات مدیریت تولید و کنترل کیفیت بهداشت ماهیان دارای امتیاز بالایی می باشند.

ب - ساده سازی :

1. در استخرهای آبراهه ای انجام عملیات رقم بندی، تجمیع و همچنین تقسیم بندی و نگهداری گروههای مختلف به راحتی انجام می شود.

2. در این استخرها به دلیل قابلیت ساخت پهلو به پهلو، دیوار مشترک، استفاده بیشینه از سطح هزینه های احداث نسبتاً پائینی دارند.

ج - قابلیت استفاده به صورت سری :

در این نوع استخرها جهت افزایش بهره وری از میزان آب ورودی، استخرها را به صورت سری با حداقل اختلاف ارتفاع 40 سانتی متر می سازند. در این روش آب بخشی از اکسیژن از دست رفته را بازیافت می کند و بدین ترتیب می توان در استخرهای ردیف پائینتر استفاده نمود.

تجربه نشان داده است با در نظر گرفتن سرعت خودپالائی 15 دقیقه در هر مخزن استفاده از تعداد 2 سری مناسب بوده و حداکثر 3 سری پیشنهاد می گردد.

5-1- مبانی مدیریت در استخرهای آبراهه ای :

در استخرهای آبراهه ای جهت تأمین اکسیژن در هر المان از حجم مخزن، نیاز به سرعت جریان 2 الی 4 سانتی متر می باشد. این مقدار سرعت جریان عملاً جایگزین سرعت مورد نیاز جهت خودشوئی و حذف جامدات که محدوده سرعتی معادل 15 الی 30 سانتی متر در ثانیه تنظیم و حجم سازه های خط انتقال آب و منبع تأمین کننده جریان را کاهش داد. با به کار بردن چنین روشی به دلیل ترسیب فضولات و غیره لازم می گردد که هرچند مدت سطح آب را پائین آورده و شستشو انجام پذیرد.

استخرهای گرد :

این استخرها توسط آبزی پروران متعددی مورد استفاده قرار گرفته است در این استخرها جریان آب چرخشی و در حول محور مرکزی استخر می باشد. این مدل استخرها برای پرورش گونه های متنوع تری از ماهیان مناسب تر هستند.

مزایای استخرهای گرد :

استخرهای گرد دارای مزایای زیر می باشند :

همگن بودن محیط به دلیل سرعت جریان چرخشی بالا که در این استخرها امکان آن می تواند فراهم شود. محیط یکنواخت در تمامی سطح تقریباً فراهم شود.

فرصت شنا و حرکت پایان ناپذیر در جهت جریان و یا خلاف آن استفاده از این پدیده سبب می شود گونه های متنوع تری از ماهیان را پرورش داد.

ایجاد جریان گردشی مناسب برای تجمع و تخلیه فضولات به طرف خروجی مرکز.

معایب استخرهای گرد :

به دلیل عدم دیواره مشترک بین استخرها نیاز به فضای بیشتری می باشد.

جابه جائی ماهیان در حالت تجمع در کنار صافیها و توریها خود به نحوی مشکل است.

دوره درمان به دلیل عدم شرایط بهترین کیفیت آب طولانی تر می باشد.

ز - وضعیت عمومی استخرها و تراکم ماهی

تغییرات شبانه روزی بر روی وضعیت عمومی استخرها تأثیر گذار می باشند. اگر چنانچه در استخری فیتوپلانکتون، جلبکها و ... در دیواره و بستر استخرها وجود داشته باشند، (استخرهای خاکی قزل آلا) در چنین شرایطی به دلیل تولید گاز CO2 و مصرف اکسیژن در شب توسط عوامل ذکر شده (استفاده از دستگاه های هواده) را در شب ضروری می سازد. در استخرهای بتنی قزل آلا (عمومیت بیشتری دارد) در یک مدیریت صحیح عوامل فوق ناچیز بوده و تعداد هواده بر مبنای حداکثر کمبود ظرفیت اکسیژنی در آن مقطع زمانی محاسبه و به کار می رود.

چنانچه از دستگاه های هواده پاروئی، پروانه ای یا عمودی به عنوان هواده استخر استفاده می شود پیشنهاد می گردد جهت جلوگیری از تغییرات رفتار ماهی که به استرس آن می انجامد از 50 درصد ظرفیت حداکثر تراکمی استفاده گردد. چنانچه از دستگاه های دیفیوزرها هواده همانند :

لوله های تراوا یادیفیوزرهای لوله حبابی یا بشقابی استفاده می شود. حداکثر تراکم پیشنهادی بدون استرس 75 درصد ماکزیمم ظرفیت تراکمی پیشنهاد می گردد.

انواع دستگاههای هواده :

الف - هواده پاروئی Paddle Wheel

ب - پمپهای هواده پروانه ای Propeller Aspirrator Pomp

ج - پمپهای عمودی Vertical Pomp

هـ - اسپری پمپها Pump Sprayer

و - دیفیوزرهای هواده Diffused

در هر دستگاه هواده باید مقادیر و مشخصه های ذیل به درستی تعریف شده باشد.

STOR : مقدار شدت اکسیژن قابل انتقال به آب (کیلوگرم اکسیژن در ساعت kgo2/h)

SAE : راندمان استاندارد دستگاه هواده (کیلوگرم در کیلووات ساعتkgo2/Kw/h )

مثال : دو دستگاه هواده با مشخصات زیر ارائه شده است راندمان کدامیک بیشتر است.

محاسبات نشان می دهد راندمان دستگاه A بیشتر است. بنابراین با به کار بردن دستگاه A انرژی کمتری مصرف شده تا مقدار اکسیژن مورد نیاز جبران گردد.

SAE

جهت انتخاب نوع هواده و محاسبات نیازمندیهای آنها در استخر لازم است که مقادیر STOR و SAE در شرایط عملکرد واقعی اندازه گیری شود.

تعریف راندمان واقعی دستگاه هواده (AAE)

AAE ( Actual Aeration Efficency)

هر دستگاه هواده با درنظر گرفتن مقداری دمای آب، درصد شوری DO و ورودی به دستگاه هواده دارای درصدی از راندمان خواهد بود.

تغییرات درصد شوری آب در محیط های پرورش قزل آلا غالباً کمتر از 10 گرم در لیتر می باشد در چنین شرایطی ضریب اصلاحی شوری چنانچه آب کاملاً شیرین باشد 95 درصد دارای شوری 10 ppt باشد 5/10 درصد لحاظ می گردد.

راندمان هواده های در تأمین اکسیژن موردنیاز استخرهای پرورش ماهی قزل آلا به دو عامل دیگر یعنی درجه حرارت و مقدار DO در دسترس ماهی قزل آلا بستگی دارد. در محاسبات مربوط به تعداد و محل نصب دستگاههای هواده ده سعی می گردد که دستگاه هواده در محلی نصب شود که اکسیژن در نقطه انتهائی، آستانه تحمل ماهی ( DO=6ppm ) باشد. اگر فرض شود چنین شرطی در استخر رعایت شده متوسط تغییرات راندمان دستگاه درحد 35 درصد خواهد بود.

تغییرات دمایی در میزان راندمان دستگاههای هواده مؤثر می باشد. چنانچه دمای آب حدود 5 درجه سانتی گراد باشد، ضریب اصلاحی آن حدود 4/1 و چنانچه دمای آب 20 درجه سانتی گراد باشد ضریب اصلاحی آن به 85/0 می رسد.

منبع: اخبار روستا